Биыл жеті айда Астанада 732 наразылық акциясы өтті, оның ішінде 162-і шеру болды. Барлығы әкімдікпен келісілген. Алайда бұл деректер тек қала әкімдігінің ішкі саясат басқармасының мәліметтеріне сүйенгенде ғана осындай белсенді көрінеді.
BES.media интернет басылымы 2024 жылдың тамызында астаналық әкімдікпен келісілген наразылық акцияларының тізімін зерттеді. Әкімдіктің деректеріне сәйкес, төрт арнайы бөлінген алаңда барлығы 124 митиң мен пикет ұйымдастырылған. Митиңдердің тақырыптарын жариялау туралы сұрау салған басылымға әкімдік «жеке деректерді таратпау» деген уәж айтып, жауап беруден бас тартты.
Әкімдік биылғы сәуірден бастап жоспарланған митиңгілердің тізімдерін жүйелі түрде жариялауды қолға алды. Алайда айдың басында немесе алдындағы айдың соңында жарияланған ақпаратқа сүйенсек, барлық алаң алдын ала толтырылып қойғандай. Конституциялық құқығын пайдаланып, митиң өткізуді жоспарлаған кез келген адамға әкімдік бос орын таппай, бас тартады.
124 акцияның жалпы санынан (күніне орта есеппен төрт акция) 27-і шеру ретінде белгіленген. Олар «Жазушылар аллеясынан Абай даңғылына дейін, Пушкин және Ш.Құдайбердіұлы көшелерінің қиылысындағы скверге дейінгі» бағыт бойынша жүріп, сол скверде митиңмен аяқталады.
Бір қызығы, сәуірден бастап (маусым, шілде, тамыз, қыркүйек, қазан) барлық айда бірдей шаралар өткен. Тек 30 күндік айларда шаралар санының 4-ке азаюында айырмашылық бар. Ал мамыр айы тізімнен түсіп қалған — мүмкін ұмытылып кеткен шығар, әйтпесе митиңдер саны одан да көп болар ма еді.
Алдағы бейбіт жиналыстар туралы ақпаратты жариялау тәртібі Астанада Конституциялық соттың да назарын аударды. 2024 жылдың 17 қазанында Конституциялық сот Астана әкімдігінің 2023 жылдың ақпанында журналист Гүлмира Біржановаға митиң өткізуге рұқсат бермеуіне байланысты істі қарады. Істі талқылау барысында баяндамашы судья Бақыт Нұрмұханов мәдениет және ақпарат министрлігінің (заң жобасын әзірлеуші) өкіліне бірнеше маңызды сұрақ қойды. Судьяның сұрақтары, негізінен, Астанада бір айға жоспарланған жария шаралар туралы келісілген ақпараттың кім үшін жарияланатынына және белгілі бір күнге белгіленген шараның таңғы сағат 9-дан кешкі 20:00-ге дейін созылатынын білдіретін-білдірмейтініне қатысты болды.
Министрлік өкілі бұл сұрақтарға нақты жауап бермей, әкімдіктің мұндай ақпаратты жариялауға міндетті емес екенін, мұның тек азаматтарға ыңғайлы болу үшін жасалатынын атап өтті.
Қазақстанның Адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөніндегі халықаралық бюросының заңгері, осы істе журналистің мүддесін қорғаған заңгер Евгения Нефедьева Астанада күн сайын орта есеппен төрт іс-шара келісілетінін атап өтті. Бұл жұмыс күні не демалыс екеніне қарамастан, осылай ұйымдастырылған. Себебі Астанада жария іс-шараларды өткізуге арналған дәл осындай төрт арнайы орын бар (ішкі саясат басқармасының мәліметі бойынша).
Әкімдік сайтында жарияланған акциялар тізіміне сүйенсек, әр күнде осы төрт алаңда бір-бір митиң өтеді екен.
9 қазанда BES.media порталы әкімдікке «Биыл қанша өтініш түсті және оның қаншасы мақұлданды?» деген сұрақ қойған. Жауап берген Астана әкімінің орынбасары Жеңіс Қасымбек 2024 жылы 600-ден астам өтініш түсіп, олардың 352-сі мақұлданғанын мәлімдеді. Алайда бұл мәліметтер ресми статистикаға қайшы келеді. Шенеуніктің нақты деректерді білмейді немесе сандардың басынан-ақ ойдан шығарылған болуы мүмкін деген күмән туындайды.
2 қыркүйекте Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі халықаралық бюросы Астана әкімдігінің ішкі саясат басқармасына тамыз айындағы митиңдерге қатысты келесі сұрақтарды жолдады:
- Бір айда митиң, шеру, пикет және басқа да акцияларды өткізуге қанша хабарлама түсті?
- 2024 жылдың тамызында түскен хабарламалардың қаншасы мақұлданды?
- Ең маңыздысы: 2024 жылдың тамызында келісілген митиң, шеру, пикет және басқа да акциялардың нақты қаншасы іс жүзінде өткізілді?
Алайда, ішкі саясат басқармасының басшысы Нұрдәулет Әлмұханов қол қойған жауап хатта Бюроға сауалдарды Сыртқы істер министрлігі арқылы жолдау ұсынылды. Әкімдік өкілдерінің бұл шешімі, «халықаралық» сөзіне байланысты болса керек.
prilozhenie-1-otvet-01Әділет министрлігінде ұйымның тіркелгені туралы куәлікті қоса тіркеген қайталама сұрауға да сол ішкі саясат басқармасынан (шағымды қарауға міндетті әкімдіктің өзінен емес) жауап келді. Онда «Бұрын жіберілген өтініштер бойынша қабылданған шешімдер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес келеді» деп айтылған.
prilozhenie-2-otvet-02Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі халықаралық бюросының Астана филиалындағы бейбіт жиналыстар мониториңінің қызметкері Артур Алхастов шілде мен қыркүйек аралығында Астанада «барлығы нөл» болғанын мәлімдеді. Бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде қандай да бір акция туралы ешқандай ақпарат табылмады. Логика мен тәжірибе көрсеткендей, жария акциялардың негізгі мақсаты — назар аударту. Сондықтан, БАҚ-тағы жарияланымдар мен әлеуметтік желілердегі ақпарат кез келген пикеттен бастап көп адам қатысатын митиңнің (ол келісілген не келісілмеген болсын) ажырамас бөлігі саналады.
Қосымша түсініксіздік тудыру үшін әкімдіктің ішкі саясат басқармасы бейбіт жиындар өткізуге арналған арнайы орындардың тізімін ұсынды. Алайда, бұл тізім бастапқыда мәслихат бекіткен тізімнен айтарлықтай ерекшеленеді: орындардың саны, географиялық орналасуы және кейбір алаңдарда қатысушылардың максималды саны бойынша айырмашылықтар байқалады.
| № | МӘСЛИХАТ | Саны | Әкімдік | Саны |
| 1 | А.Пушкин көшесі мен Ш.Құдайбердіұлы даңғылының қиылысындағы алаң | 1000 | А.Пушкин көшесі мен Ш.Құдайбердіұлы даңғылының қиылысындағы алаң | 1000 |
| 2 | Столичный цирк ғимаратының жанындағы алаң | 1000 | Столичный цирк ғимаратының жанындағы алаң | 1000 |
| 3 | Жазушылар аллеясы (Абай даңғылы – А. Сембинов к-сі) алаңға дейін (Ш.Құдайбердіұлы даңғылы – А. Пушкин к-сі) (шерулер үшін) | 1000 | Жазушылар аллеясы (Абай даңғылы – А. Сембинов к-сі) алаңға дейін (Ш.Құдайбердіұлы даңғылы – А. Пушкин к-сі) (шерулер үшін) | 1000 |
| 4 | Сарыарқа даңғылындағы саябақтың шығыс бөлігі. | 300 | Көшелерде орналасқан алаңдар: Жеңіс даңғылы, Абай даңғылы, Т.Бегелдинова көш. және Желтоқсан көш. | 500 |
| 5 | Панфилов ескерткішінің жанындағы Жерұйық бульвары жағынан солтүстік-шығыс бөлігі | 200 | ||
| БАРЛЫҒЫ | 3500 | 3500 |
Бұл тек қалалық әкімдікке қатысты бір ғана мәселе. Басқа салаларда жағдай қандай екенін тек болжауға ғана болады.
Қазақстанның Адам құқықтары жөніндегі халықаралық бюросының мәліметінше, елде жыл сайын орта есеппен 50-ден 150-ге дейін бейбіт жиын тіркеледі, олардың көпшілігі рұқсат етілмеген (қазіргі терминология бойынша — келісілмеген). Ең «өнімді» жыл 2021 болды, сол кезде жиындар саны 346-ға жетті (2022 жылдың қаңтар айындағы форс-мажорлық жағдайларды есептемегенде). Осы деректерді ескерсек, тек Астананың өзінде жарты жыл ішінде 732 наразылық шарасы өтті деген ақпарат тым әсіреленген, тіпті әдейі бұрмалаудың мысалы деуге болады. Әкімдік қызметкерлері екі адамнан асатын кез келген маңызды шараларға міндетті түрде қатысып, бақылауда ұстайтыны белгілі. Осы себепті, қалалық әкімдік азаматтардың наразылықтарын бақылаусыз қалдырып, оларды еркін өткізуге мүмкіндік беріп отыр деу қисынсыз.
