Парламент депутаттары — елдегі маңызды шешімдерді қабылдайтын адамдар. Олар заң шығарушы органның өкілдері, азаматтар мен атқарушы билік арасындағы байланыс көпірі қызметін атқарады. Қазақстан парламенті өз функциясын толық орындай ма — бұл көп пікірталас тудыратын мәселе. Дегенмен, парламентарийлердің қызметі қазақстандықтардың өміріне әсер ететіні сөзсіз.
Factcheck.kz редакциясы қазіргі парламент құрамын зерттеп, депутаттың портретін анықтап көрді.
Парламент депутаты — ол кім?
Бүгінгі таңда Қазақстан парламентінің депутаты — орташа алғанда 52 жастағы ер адам (депутаттардың жартысынан астамы 50 жастан асқан), көбіне Amanat партиясының мүшесі, жоғары білімі бар және көбіне бакалавр дәрежесіне ие.
Гендерлік бөлініс
Қазақстан билікті бөлу мәселесінде әлі де патриархал процестерге бейім. 148 депутаттың тек 28-і әйел (10-ы Сенатта, 18-і Мәжілісте). Яғни, парламент мүшелерінің шамамен 80%-і ерлер деген сөз.
Гендерлік дискриминация мәселесін шешу мақсатында 2019 жылы Тоқаев әйелдер мен жастар үшін 30% квота енгізуді ұсынды. 2020 жылы «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» конституциялық заңға толықтырулар енгізілді. Алайда, 2022 жылға қарай осы 30% квотаға мүгедектігі бар адамдар да қосылды. Әйелдерге арналған жеке квота әлі енгізілген жоқ. Сарапшылардың пікірінше, халықтың жартысын құрайтын бұл топқа міндетті түрде жеке квота қажет.
Партиялық бөлініс
Парламентте Amanat партиясының айқын басымдығы сақталып отыр. Бір қызығы, 2023 жылғы наурызда мәжіліс пен мәслихат сайлауында төменгі палатаға сайланған 29 бірмандатты депутаттың 24-і Amanat партиясының мүшелері болған. Бұл туралы толығырақ мына жерден оқуға болады.
Мәжілісте депутаттардың жартысынан көбі Amanat партиясына мүше. Одан кейін «Ауыл» партиясы тұр. Олардың үлесі шамамен 9%-ке жетеді. Одан кейін «Республика» мен «Ақ жол» партиялары орналасқан. Олардың әрқайсысының үлесі 7%-тен төмен. Тізімді Қазақстанның Халық партиясы және Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы аяқтайды.
Жаңа партияларды тіркеу және тәуелсіз депутаттарды ұсыну әрекеттері әлі де көп кедергіге тап болып отырғанын тағы айта кету керек (1, 2, 3).
Депутаттардың білімі
Әр депутаттың жоғары білімі бар. Әдетте, бұл бакалавр дәрежесі — мұндай парламентарийлер саны — 91. Тағы 24 депутат магистр дәрежесін алған. 20 депутат докторантураны аяқтаған, ал 13-і аспирантураны тәмамдаған.
Ашық дереккөздерден 98 депутаттың 90-ының алғашқы білімі туралы ақпарат табылды. Бір қызығы, депутаттар арасында ең танымал мамандық — мұғалімдік екен. Оқыту пәніне қарамастан, 19 депутат педагогикалық білім алған. Одан кейін заңгерлер (18 адам), экономистер (12 адам) және инженер-механиктер (10 адам) тұр.
Депутаттардың альма-матері қандай? Есептеуімізше, ең көп депутатты дайындаған оқу орны — Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. Оны 25 депутат бітірген. Екінші орында — Е. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті тұр. Мұнда 10 депутат білім алған. Үшінші орында Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті жайғасты. Депутаттар арасында оның 6 түлегі бар. Тағы 11 парламентарий Ресей университеттерінде білім алған.
Өңірлік бөлініс
Білім беру саласындағыдай, ашық дереккөздерде 98 депутаттың 90-ының туған жері туралы ақпарат бар. Осы мәліметтер негізінде өңірлік бөлініс тұрғысынан депутаттардың көпшілігі Алматы және Түркістан облыстарынан шыққанын айтуға болады — әрқайсысынан 17 депутат. Айта кетейік, Алматы облысы 2022 жылы Жетісу облысы болып бөлінгенге дейін біртұтас қарастырылды, ал Түркістан облысы 2018 жылға дейін әкімшілік орталығы Шымкент қаласымен бірге есептелді.
Екінші орында — Қарағанды облысы. Мұнда 13 депутат дүниеге келген. Үшінші орында тұрған Қызылорда облысынан 11 депутат шыққан. Ең аз депутаттар Маңғыстау және Көкшетау өңірлерінен сайланған.
Иллюстрация: DALL-E
Пікір қалдыру үшін өз аккауныңызға кіріңіз.