Бұқаралақ ақпарат құралдарында АҚШ “Ремдесивир” дәрісінің 90%-ін, кей дереккөз бойынша дәрі қорының 100%-ін сатып алғаны туралы жаңалық тарады. Бұл дәрі Қазақстанды қоса алғанда көп елде COVID-19-ды емдеуге қолданылады. Біздің оқырмандар бұл ақпараттың рас-өтірігін тексеруді сұрады.
Жаңалық рас. The Guardian хабарлауынша, АҚШ дәрінің 500 мың дозасын (бұл шілденің қоры және тамыз бен қыркүйек қорының 90%-і) сатып алуға Калифорнияның Gilead Sciences өндіруші компаниясымен келіскен. Бұл Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мәліметі бойынша алдағы 3 айда басқа елдер COVID-19-ға қарсы емдеуде көмектесуі мүмкін дәріні алуы шектелгенін білдіреді.
Мақалада Factcheck.kz “Ремдесивирге” қатысты зерттеу қалай жүргенін және АҚШ әрекеті Қазақстанды қоса алғанда басқа елдер үшін нені білдіретінін анықтайды.
“Ремдесивир” деген қандай дәрі?
“Ремдесивир” – нуклеотид аналогтары класындағы эксперименттік вирусқа қарсы препарат. Көп БАҚ оны Эбола вирусын емдеу үшін шығарғанын айтып, қате ақпарат беріп жүр. Шын мәнінде, Gilead Sciences биофармацевтика компаниясы ремдесивирді зерттеуді 2009 жылы С гепатиті мен респиратор-синцитиал вирусы (РСВ) зерттеу бағдарламасы аясында зерттей бастады. Кейініректегі сынақтар дәрінің кең спекторлы вирусқа қарсы белсендікке ие екенін көрсетті. Сол кезде ремдесивирдің Эболаны емдеудегі тиімділігі зерттеле басталды, бірақ препарат үмітті ақтамады.
COVID-19 пандемиясына дейін “Ремдесивир” лабораторияда жануарларға коронавирустың басқа түрлеріне, соның ішінде типсіз пневмония атауымен танымал ауыр, өткір респиратор синдромы (SARS) және Таяу Шығыс респиратор синдромы (MERS) тудыратын ауруларға қарсы сыналды. Дегенмен SARS-пен және MERS-пен ауырғандар саны аз болғандықтан клиникалық зерттеулер жүргізілмеді. Жыл басында Қытайда коронавирустың өршігені туралы жаңалық пайда болғанда Gilead қытайдың Ауруды бақылау және алдын алу орталығына “Ремдесивирді” вирусқа қарсы сынауға ұсынды.
Бұған дейін Ремдесивир және емдеу хаттамасы туралы егжей-тегжейлі мақала жариялаған едік.
“Ремдесивир” COVID-19-ға қарсы тиімді әсер ете ме?
Дәл қазір ДДҰ ремдесивирдің коронавирусты емдеуде оң нәтиже беруі мүмкін деп есептейді, бірақ әзірше нәтиже жоқ. Препарат зерттеліп жатыр, зерттеуде қайшылықтар бар.
Мысалы, “Жаңа Англия” медицина журналында 10 сәуірде жарияланған ғылыми мақалада “Ремдесивирді” терапияның бір бөлігі ретінде қабылдаған науқастардың 68%-інде клиникалық жақсару байқалғаны хабарланады. Бұл жаңалық БАҚ-та жылдам тарады. Дегенмен мақаланы мұқият оқыса, зерттеуде бірнеше шектеу барын байқауға болады. Олар: сынақ жүргізілгендер санының аз болуы (53 адам), дәрі қабылдаған топты салыстыратын басқа топтың болмауы, ең бастысы – зерттеуді Gilead Sciences қаржыландырған. Бұл мүдделер қақтығысын білдіруі мүмкін.
Gilead Sciences 29 сәуірде өз зерттеуі нәтижесін жариялады. Оған коронавирустың күрделі формасымен ауырып жатқан 400 пациент қатысқан. Олардың бәрінде пневмония болған, оттек деңгейі төмендеген, бірақ ол кезде Өкпені жасанды желдету аппаратына мұқтаж емес еді. Бұл зерттеу бойынша “Ремдесивирді” 5 күн қабылдау оны 10 күн қабылдағанмен бірдей әсер еткен. Ал препаратты 5 күн қабылдағандардың 60%-і, 10 күн қабылдағандардың 52,3%-і 14 күннен соң ауруханадан шыққан. Дегенмен бұл зерттеуде де бақылау тобы болмаған.
Соған қарамастан осы зерттеулердің нәтижелері АҚШ-та оң қабылданды, ал Тамақ өнімдері мен дәрі-дәрмектердің сапасын санитар қадағалау басқармасы (FDA) “Ремдесивирді” COVID-19-дан емдеу үшін шұғыл қолдануға рұқсат берді.
Бір қызығы, Gilead Sciences жарияланымы шыққан күні The Lancet журналында бұл дәрінің тиімділігіне күмән келтіретін Қытай ғалымдарының мақаласы шықты. Рандомизацияланған қос соқыр плацебо-бақыланатын мультицентралық зерттеуі ауруханаға коронавирустың күрделі формасымен түскен пациенттердің жағдайы статистикалық маңызды клиникалық жақсарғанына “Ремдесивирдің” қатысы жоқ екенін көрсетті.
Бір айдан кем уақытта, 22 мамырда, “Жаңа Англия” медицина журналында “Ремдесивирді” тағы бір сынақтан өткізудің алдын ала баяндамасы шықты. Бұл сынақты америкалық Аллергия және жұқпалы аурулар ұлттық институты жүргізген (NIAID). 1059 пациентке жүрзгізілген (оның 538-і “Ремдесивир”, 521-і плацебо қабылдаған) рандомизацияланған қос соқыр плацебо-бақыланатын мультицентралық зерттеу үмітті оятқаны айтылды. Өйткені “Ремдесивир” қабылдағандарда медиана 11 күнде, ал плацебо қабылдағандарда медиана 15 күнде қалпына келген.
Солай бола тұра бұл зерттеуде де мүдделер қақтығысы болды. Британ медицина журналы редакциясы коронавирусты зерттеудегі коммерциялық мүдделерге қатысты мақала жариялады. Онда Gilead зерттеуге дәрі-дәрмек бергені, ал авторлардың бірі осы компанияның қызметкері екені айтылады. Оған қоса, тағы алты автор Gilead-пен қаржылай байланысының болғанын мәлімдеді.
Зерттеудің тағы бір кемшілігі – оны соңғы нәтижелерді күтпестен тоқтатып тастаған. Алдын ала баяндама жарияланған соң эксперимент тоқтатылды, өйткені препарат қандайда бір пайдалы болса, оны плацебо тобындағы науқастарға да беру керек деп есептелді. Эксперттер зерттеуді соңына жеткізу керек екенін айтады, себебі аралық деректер бір-біріне қарама-қайшы болып отыр. Атап айтқанда, Уильям Хезелтайн Forbes журналындағы мақаласында вирусқа қарсы препаратта пациенттер қанында ауруды қоздырушы (вирус жүктемесі) концентрациясы өзгеретін-өзгермейтініне назар аудару керек екенін жазады. Бірақ зерттеу авторлары аралық баяндамасында бұл көрсеткіштер туралы айтпаған. Оған қоса, Қытай ғалымдары зерттеуінде ремдесивирдің науқастардың вирус жүктемесіне әсері болмағанын да жоғарыда айттық.
Мұның салдары қандай болады?
Біраз сыншы “Ремдесивирді” сатып алғанына қатысты Трамп әкімшілігінің мұндай ісін халықаралық ынтымақтастықты бұзатынын мәлімдеп, АҚШ әрекетін айыптады. Эксперттер коронавирусқа қарсы вакцина әзірлеуде де осы жағдай қайталануы мүмкін екенін болжап отыр. Вакцина пайда болған соң оны әзірлеген ел вакцинаны әуелі өз азаматтарына салатынын, содан кейін ғана әлемнің басқа елдеріне бөлісетінін күту қисынды.
Қазіргі уақытта “Ремдесивирді” басқа елдерде де өндіруді қолға алу жоспарланып жатқаны белгілі. BBC-дегі мақалада Gilead Sciences мамырда АҚШ-тан басқа елдерде препаратты өндіруге лицензиялық келісімге қол қойғаны айтылады. “Ремдесивирді” тоғыз компания 127 ел үшін өндіре алады, дәрінің бағасы АҚШ-тағы бағаға қарағанда арзанырақ болады. Бар мәселе жобаның әлі бастапқы кезеңде екені болып тұр.
Зерттеудің қайшылығына қарамастан 3 шілдеде Еуразия комиссиясы “Ремдесивирді” (Veklury сауда таңбасы арқылы таратылады) коронавирустың күрделі формасына шалдыққан пациенттерді емдеуге қолдануды мақұлдады. Препарат вирусты емдеуге арналған алғашқы рұқсат етілген дәрі болып отыр. Комиссияның шешімі “Ремдесивирді” Еуропалық медициналық агенттік мақұлдағаннан кейін қабылданды. Ал агенттік мақұлдауы АҚШ ұлттық аллергия және жұқпалы аурулар институтының алдын ала баяндамасына негізделген. Еуропа комиссиясы Gilead Sciences компаниясымен ремдесивирді Еуропаның 27 еліне жеткізу туралы келіссөз жүргізіп жатқанын хабарлады. Көрші Ресейде дәрі клиникалық сынақтардан өтіп жатыр.
Қазақстанда “Ремдесивир” қосымша дәрі-дәрмек тізіміне кіреді. Денсаулық сақтау министрлігі хаттамасында препарат коронавирустың орташа және ауыр түрлерімен ауыратын науқастарды емдеу схемаларының бірінде қолданылатыны көрсетілген. Дегенмен “Ремдесивир” мұндай жағдайға арналған жалғыз дәрі емес. Балама емдеу схемаларында “Фавипиравир”, “Лопинавир/ритонавир”, “Гидроксихлорохин” және “Хлорохина фосфат” (ДДҰ жақында кейінгі үш препаратты тиімсіз деп жариялады) сияқты дәрілер қолданылады.
5 шілдеде Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингіде Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой денсаулық сақтау қажеттігін қамтамасыз ету үшін елде фавипиравир өндірісін іске қосу жоспарланып жатқанын хабарлады.
Айта кетейік, коронавирусқа қарсы тиімді әсер ететіні дәлелденген SARS-Cov-2 дәрісі әзірше табылмады.
