Мессенджерлер мен әлеуметтік желіде Қытай Коммунистік партиясының бас хатшысы Си Цзиньпиннің «жаңа шешімі» туралы видео тарап жатыр (1, 2, 3, 4, 5, 6). Кадрларда ҚХР басшысы, Қытай әскері және қарапайым азаматтар көрсетіледі. Ал кадр сыртындағы орыс тілді диктор: 60 жастан кейін зейнетке шыққан азаматтарға пәтер беріліп, өмір бойы тегін тамақ, қоғамдық көлікте тегін жүру және тұрақты жолдамалар сияқты жеңілдіктер қарастырылғанын хабарлайды.
Си Цзиньпин: «Зейнетке шыққан азаматтардың алатыны – олардың еңбегі. Олар толықтай қамтамасыз етілуі керек, тіпті баспанасыз қалу немесе тамақсыз қалу секілді жағдайларға мүлде тап болмауға тиіс» – деп мәлімдеді деген сөз де бар. Одан әрі Қытайда жақында зейнет жасын төмендету туралы заң жобасы күшіне енеді деп мәлімделеді.
Factcheck.kz редакциясы бұл ақпараттың рас-өтірігін тексеріп көрді.
Үкім: Фейк
Біз мұндай жаңалықты ресми қытайлық ақпарат көздерінен немесе басқа ақпараттық ресурстардан таба алмадық. Егер бұл шындық болғанда, ол БАҚ-та кеңінен талқыланар еді. Кілт сөздер бойынша іздеу тек осы видеоны жариялаған жазбаларды ғана көрсетеді. Сонымен қатар, Қытай билігі керісінше, зейнет жасын арттыруды жоспарлап отыр. Бұл елдегі 60 жастан асқан адамдар санының көбеюіне, жұмыс күшінің қысқаруына және зейнетақы қорына түсетін жүктеменің артуына байланысты.
Толығырақ
Видеода қолданылған кадрлар мен дереккөзді зерттеу барысында бірқатар сәйкессіздіктер анықталды. Бейнематериалда www.cbctv.az деген таңбасы бар, бірақ бұл арнаның сайтында немесе әлеуметтік желідегі ресми парақшаларында мұндай видео жоқ. Біз бұл видеоны алғаш рет 2024 жылғы 13 желтоқсанда YouTube-тағы Movie Titles арнасында жарияланғанын анықтадық. Онда ол екі миллионға жуық қаралым жинаған.
Сондай-ақ, видеодағы көптеген кадрлар 2019 жылы Қытай Халық Республикасының 70 жылдық мерейтойына арналған әскери парадтан алынған. Бірақ ол кезде Си Цзиньпин мұндай мәлімдеме жасамаған.
Қазіргі уақытта Қытай халқының 20%-і 60 жастан асқан. Қытай әлеуметтік ғылымдар академиясының болжамына сәйкес, 2050 жылға қарай бұл көрсеткіш 40%-ке жетіп, зейнетақы қоры алдағы он жыл ішінде таусылуы мүмкін. Бұл биліктің алаңдауына әсер етеді.
Сондықтан 2025 жылдан бастап Қытайда зейнет жасын кезең-кезеңімен арттыру туралы заң қабылданды. Кеңсе қызметкерлері (әйелдер) үшін зейнет жасы 55-тен 58 жасқа дейін, физикалық жұмыс істейтін әйелдер үшін 50-ден 55 жасқа дейін, ал ерлер үшін 60-тан 63 жасқа дейін өседі. Осылайша, зейнет жасы ең төмен Қытай халқы біртіндеп дамыған елдердегі зейнет жасы стандарттарына жақындап келеді.
Қытай билігі егде жастағы адамдарға бағытталған түрлі реформаларды жүзеге асыруда, бірақ тегін баспана, тамақ немесе санаторийлік жолдамалар беру туралы ешқандай ресми құжат жоқ. Қоғамдық көлікті зейнеткерлерге түгел дерлік бірдей тегін пайдалана алмайды және ол аймаққа байланысты өзгеріп отырады.
Мысалы, Бейжіңде 65 жастан асқан адамдар арнайы карта арқылы қоғамдық көлікте тегін жүре алады. Гуандун-Гонконг-Макао аймағында 60-65 жастан асқан тұрғындарға тегін жол жүру мүмкіндігі қарастырылған, бірақ бұл да аймақтық ерекшеліктерге байланысты.
Контекст
2023 жылы қалалық жалдамалы жұмысшылар қызметкерлерге арналған зейнетақы сақтандыру жоспары бойынша зейнетке шыққан кезде 3 326 юань (шамамен 228 мың теңге) алғаны хабарланды. Бұл жүйе шамамен 503 миллион белсенді жұмысшы мен зейнеткерді қамтыған. Ал 2022 жылдың соңында қалған халықтың көп бөлігі, яғни шамамен 549 миллион адам, қалалық тіркеу (хукоу) болмағандықтан, қалалық және ауылдық тұрғындарға арналған негізгі зейнетақы сақтандыру жүйесіне кірген. Олардың орташа айлық зейнетақысы әлдеқайда аз болып, небәрі 179 юань (шамамен 12 мың теңге) болды.
Мәселені шешу үшін Қытай билігі 2022 жылдан бастап пилоттық режимде қосымша зейнетақы жинақтау қорын — жеке зейнетақы бағдарламасын жасады, оның қатысушылары жылына 12 мың юаньға дейін жинақтай алады. Бұл үшін оларға салықтық жеңілдіктер ұсынылады. 2024 жылдың желтоқсанынан бастап бағдарлама бүкіл ел бойынша кеңейтілді.
Алайда The New York Times жазуынша, жас буын өкілдерінің көпшілігі зейнетақы жинақтаудың перспективасын көрмейді және әртүрлі себептерге байланысты қаражат жинауды қаламайды: біреулер оны тым қымбат деп санайды, басқалары қартайғанда зейнетақы төлемдерімен өмір сүреміз деп күтпейді, ал үшіншілері болашаққа мүлде сенімсіз.
