Қазақстанда жаңбыр суына салық сала ма?

Маусым айының басында елімздегі БАҚ пен әлеуметтік желі парақшаларында парламент депутаттары жаңбыр суын ақылы қылуды ұсынғаны туралы хабарлар (1, 2, 3, 4, 5) пайда болды. Депутат Павел Казанцевтің мұндай тарифті орнату қажеттілігі туралы айтқан видеосы желіде желдей есті.

Әлемдік практикада қазірдің өзінде жаңбыр суын өлшеуге, цифрландыруға, оны үнемдеп, тазартып пайдалану қажет екенін көрсетеді. Бізге үкімет жіберген редакциямен бірге келген конфигурацияда жергілікті атқарушы органдар оған тарифті бірден белгілеуді ұсынды. Бірақ оны қалай жинап, қалай есептейтінімізді білмесек, оның тазалығына қалай қарау керегін білмесек, жаңбыр суы үшін кімнен ақы алуымыз керек? Сұрақ орынды болса да – бәрібір біреуден ақы алу керек.
Павел Казанцев

Қазнет қолданушылары жаңа бастаманы ханзада Лимонның «Чиполлино» кітабындағы «жаңбыр салығымен» салыстырып әжуаға айналдырды (1, 2, 3). Бейнероликтерде табиғат құбылысы үшін ешкімнің ақша төлеуге міндетті еместігі де айтылған.

Factcheck.kz редакциясы шынымен де қазақстандықтардың шығынына тағы бір тармақ қосылуы мүмкін бе екенін анықтап көрді.

Үкім: Жартылай шындық

Қазақстан Республикасының Су кодексі жобасының 23-бабының 6-тармағында және 24-бабының 14-тармағында тариф судың өзіне емес, суды бұру және тазарту қызметіне белгіленетіні жазылған. Тарифті, 88-баптың 3-тармағына сәйкес, заңды тұлғаның тіркеуінсіз, жеке кәсіппен айналысатын заңды және жеке тұлғалар төлейтін болады.

Депутаттар өзге қазақстандықтар үшін қосымша қаржылық жүктеме жоқ деп мәлімдегенімен, біздің ойымызша, қазіргі кезде бұған ешқандай кепілдік жоқ. Кодекс жобасын жұмыс тобы әлі де талқылап жатыр, сондықтан кейін оған өзгеріс енгізуі мүмкін, демек, біздің үкім әлі де нақты емесін ескертеміз.

Мәселенің егжей-тегжейі

Су кодексінің ұсынылған нұсқасында «жаңбыр суы» термині іс жүзінде пайда болды, бірақ өз алдына бөлек емес, «ағын су» ұғымына енгізілген. Жаңа құжатта терминнің жаңартылған анықтамасы жазылған.

Ағын су – адамның шаруашылық әрекеті нәтижесінде немесе ластанған аумақта түзілетін су:

өндірістік немесе тұрмыстағы қажеттіліктер үшін пайдаланылатын және бастапқы құрамын не физикалық қасиетін өзгерткен ластаушы заттардың қосымша қоспаларын алған;

елді мекендер мен өнеркәсіп кәсіпорындардың аумағынан ағып жатқан жаңбыр, еріген қардың суы, инфильтрациялық, суару, дренаждық сулар;

жер қойнауын пайдалану кезінде жанама өнім ретінде жиналған жер асты сулары (карьер, шахта, кеніш суы, көмірсутек жинау кезінде жанама өнім ретінде алынған су).

2-тармақта көрсетілген ресурстарды шығару және тазарту жөніндегі көрсетілетін қызметтердің тарифін жергілікті өкілді және атқарушы органдар белгілеуді ұсынады. Іс-шараға: ағынды және дренажды суды жинау, тасымалдау және тазарту кіреді.

Азаматтар тарифті қалай төлейтіні жөнінде алаңдайды.

Ең алдымен, су бұру бұрыннан коммуналдық төлем ішінде бар екені белгілі.

Су бұру – ағын суды дренаждық жүйелер арқылы су объектілеріне және (немесе) жер бедеріне жинауды, тасымалдауды, тазартуды және бұруды қамтамасыз ететін іс-шаралар кешені.

Дегенмен, «ағын судың» анықтамасы бұрын басқа болған:

«Ағын су» – адамның шаруашылығы нәтижесінде немесе ластанған аумақта пайда болған, табиғи немесе жасанды су объектілеріне немесе жер бедеріне аққан су.

2-тармақтан жаңбыр, еріген қар және басқа да суды пайдаланғаны үшін төлемге қатысты Су кодексінің жобасы заңды тұлға ретінде тіркелмей-ақ жеке кәсіппен айналысатын заңды және жеке тұлғаларға қатысты.

Заңды тұлға ретінде тіркелмей, жеке кәсіппен айналысатын, елді мекен мен өнеркәсіптік кәсіпорындардың аумағынан нөсерлі кәріз жүйесі арқылы ағып жатқан жаңбыр, еріген қар суы, инфильтрациялық, ирригациялық, бұрылған суды пайдаланатын заңды және жеке тұлғалар елді мекендерде нөсер (дренаждық) кәріз желілері арқылы еріген қар суын, инфильтрация, суару, дренажды суды пайдалану қызметтері үшін су бұру ұйымдарына ақы төлейді.
Қазақстан Республикасының Су кодексі жобасының 88-бабының 3-тармағы

Көріп отырғанымыздай, Кодексте қарапайым жеке тұлғаға қатысты ешнәрсе жоқ, дегенмен заңды тұлғаның қарапайым жеке тұлғадан ақы алатын, тұрғындар мен сарқынды сумен қамтамасыз ету қызметін көрсететін ұйымдар арасында делдал бола алатынын нақтылауды жөн көрдік. Мәжіліс Factcheck.kz редакциясының бұрынғы нормаларды ескере отырып, азаматтарға қосымша қаржылық жүктеме туралы айту дұрыс емес деген сауалына жауап берді.

cl24062604786312-1

Қосымша түсініктеме алу үшін Мәжіліс Қазақстан Республикасы Индустрия және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетіне хабарласуды ұсынды. Онда олар бізге әзірге тек заңды тұлғалар ғана абонент ретінде қарастырылатынын растады. Жеке үйлердің иелері үшін өзгерістер жеке үй коммерциялық бағытта пайдаланылған жағдайда ғана жарамды болады. Бүгінге дейін нөсер суын бұру үшін қарапайым азаматтардың жауапкершілігі қарастырылмаған, тариф те белгіленбеген.

dozhdevaya-voda_otvet

Депутаттардың сендіргеніне қарамастан, жанама салық түрінде жаңбыр суын бұру және тазарту үшін жанама төлемнің жоқтығына әлі кепілдік беру мүмкін емес екенін атап өтуді маңызды деп санаймыз. Кодекс жобасы талқылау сатысында және оған өзгерістер енгізілуі әбден мүмкін.

Әлемдегі практика

Су кодексіндегі инновация мәселесінде, басқалар сияқты, депутаттар әлемдік практикаға жүгінеді. Суды ұтымды пайдалану проблемасы шынымен де өткір, оны шешуге көптеген ел күш салады. Атап айтқанда, табиғи шөгінділерді өңдеу үшін де ақы алынады. Ең танымал мысал – Германиядағы Niederschlagswassergebühr.

Коммуналдық төлемді компаниялар да, меншік иелері де төлейді. Құны «пломбаланған аумақтың» шаршы метріне қарай есептеледі. Оларға шатыр, веранда, беседкалар, асфальт төселген жер мен судың жерге сіңуіне жол бермейтін басқа да аумақтар жатады. Германия түскен қаражатты жаңбыр суы жүйелерін жақсартуға және халыққа қызмет көрсетуге жұмсайды. Бірақ негізгі мақсат бәрібір ақша жинау емес, адамдарды ресурстарды ұқыпты және үнемді пайдалануға ынталандыру. Азаматтардың жаңбыр суы жүйелеріне арналған шығынын әртүрлі тәсілдермен азайту мүмкіндігі болуы маңызды:

су сіңетін жерді пайдалану (асфальттан бас тартып көгалды пайдалану);
су сіңбейтін жерлерде арнайы су жинайтын резервуарларды орналастыру;
жиналған су ағып кетуі үшін терең арық қазу – «жасыл шатыр» технологиясын қолданып, шатырды өсімдіктермен безендіру.