Pfizer компаниясы Covid-19’ға қарсы екпесінің жанама әсерінің тізімін жаңартты ма?

Әлеуметтік желдіе наурыз айының басынан «Pfizer “COVID-19 вакцинасының” жанама әсерлерінің тізімін жариялады» деген жазба тарай бастады. Жазбадағы екпенің жанама әсері ретінде көрсетілген «тізім» қан тромбозынан басталып, «күтпеген өліммен» аяқталады, онда бас-аяғы 46 «жанама әсер» тізілген (1, 2, 3, 4, 5, 6). Жазбаны аз уақыт ішінде көп қолданушының бөліскенін көруге болады.

Factcheck.kz редакциясы ақпараттың қаншалықты рас екенін тексеріп, Pfizer расымен осындай тізім жариялады ма деген деректі тексерді.

Үкім: Жалған

Pfizer компаниясы коронавирусқа қарсы вакцинасына қатысты мұндай жанама әсерлерді жарияламаған. Тізім Pfizer компаниясы 2021 жылы АҚШ-тың азық-түлік және дәрі-дәрмек басқармасына (FDA) ұсынған құжаттан алынған, ал құжатта «жанама әсерлер» (side effects) емес, «жағымсыз оқиғалар» (adverse events) тізімі жинақталған еді. Жағымсыз оқиғалар – вакцинадан кейін болатын, бірақ екпемен себеп-салдарлық байланысы бары дәлелденбеген жағдайлар.

Pfizer вакцинасында басқа да екпелер сияқты қарапайым жанама әсерлері болуы мүмкін, оның ішінде инъекция орнында ауырсыну, қызару, шаршау, бас ауруы, бұлшықеттің ауруы және т.б. COVID-19 екпесінің ауыр жанама әсерлерінің қаупі өте төмен және COVID-19 вирусының өзінен қауіпті емес.

Толығырақ

2025 жылы қаңтарда әлеуметтік желілерде біз тексеріп отырған ақпараттың ағылшын тіліндегі нұсқасы тарай бастады. Сол кезде ақпаратты тексерген Science.feedback.org сайтындағы әріптестеріміз бұл тізімнің 2022, 2023 жылдары (Reuters пен AFP және Science.feedback.org сайтының өзі де) терістелген жалған ақпаратқа ұқсайтынына назар аударған.

Одан бөлек, орыс тілінде тараған тізімге ұқсас тізім El Cronista сайтында 2023 жылы жариялаған. Тек биыл тарай бастаған тізімнің басына қан трамбозы, ал соңына перикардит пен күтпеген өлім деген «жанама әсер» қосылған.

Оның үстіне орыс тіліндегі аудармасынан «пенка для рта» («ауызға арналған көбік») деген тұстарынан қате байқауға болады.

Жалпы айтқанда, ақпаратқа Pfizer компаниясының 2021 жылдың басында FDA-ға COVID-19 вакцинасын мақұлдауға арналған биологиялық лицензияға өтінімінің бөлігі ретінде тапсырған құжаты түрткі болған. Бұл құжатта АҚШ-ты қоса алғанда, 63 елдегі денсаулық сақтау агенттіктерінен жиналған жағымсыз жағдайлар (AESI) жинақталған. FDA осы деректердің бір бөлігін 2022 жылдың 1 наурызында ашық дереккөздерде жариялады.

Еуропалық дәрі-дәрмек агенттігінің анықтамасына сәйкес, «жағымсыз жағдайлар» — «пациент фармацевтикалық өніммен емделген соң себеп-салдарлық байланысы бола бермейтін жағымсыз медициналық күй».

Яғни FDA-ға ұсынылған тізім вакцина салынған адамдар арасында алғашқы үш айда хабарланған медициналық жағдайларды сипаттайды, бірақ бұл вакцина сол оқиғаларға себеп болды дегенді білдірмейді. Бұл мәлімдемелерде «жағымсыз әсерлер» терминін қолдану оқырманды жаңылыстыру, өйткені жағымсыз жағдайлар деп себеп-салдарлық байланысы дәлелденбеген кезді айтады.

Екпеден кейінгі жағымсыз жағдайды вакцинаның тікелей себебі деу — post hoc ergo propter hoc («осыдан кейін, демек себебі де сол» ) деп аталатын логикалық қате. Бұл логикалық қате туралы мына жерден толығырақ біле аласыз.