Кітапты тексеруіміздің себебі не?
Кітап жарық көргені сол еді Алекс Зубринов есімді қолданушы Рашевтың “Балкондағы адамы” мен Эдуард Лимоновтың “Бұл мен, Эдичка” кітабының кейбір тұстарында стилистикалық және мәндік ұқсастықтар барын байқағанын айтып, жазба жариялады. Бұл туралы “Экспресс К” газетінде де материал жарыққа шықты. Енді, міне, біз де ондаған тарауы бар кітап түріндегі әдеби “еңбекті” фейбуктегі посттардай шағын емес, ауқымды түрде зерттеуге бекіндік. Антиплагиат.ру сайтында Рашевтың телеграм-каналында жарияланған кітап (тұтастай емес, үзінділері) тексерілді. Бұл сайт кез келген мәтінді интернет пен eLIBRARY.RU сайтында бар текстердің тіркестерін өзгертіп, я синонимдерімен салыстырып, сөздерді қойып я алып, сөз формасын құбылтып, сөйлем құрылымын өзгерте алатын модуль арқылы тексереді. Ұқсас тұстары белгіленіп отырады да, тексеру аяқталған соң мәтіннің қанша бөлігі желіден я қандай да бір кітаптан көшірілгені пайызбен көрсетіледі.Үкім: Расымен де, Антиплагиат.ру сайтының мәліметінше, Ержан Рашевтың телеграм-каналында жарияланған кітап үзінділерінің 5 пайызы өзге еңбектерден көшірілген. Алайда қандай да бір азаматтың үстінен плагиат жасады (авторлық құқықты бұзды) деп арыздануға көшірілген үзінді авторының ғана құқылы.
Антиплагиат.ру арқылы тексеру
Нәтижесі былай боп шықты: Нақтырақ (1-мысал):Антиплагиат.ру сайты Рашев кітабының кейбір үзінділері көшіріліп алынғанын анық байқауға болатын бірнеше мысал келтіреді
“Тараздың орталығы әбден тозық еді. Қаңырап тұратын қала нейтрон бомбасы құлаған мекенді еске салатын. Ескі тротуарды шөп басқан. Ғимараттарда түнерген терезелер үңірейеді. Революцияға дейінгі үлгідегі, қарайып кеткен үй-жайлардың түкпірінде не қажеті бары белгісіз ескі көліктер мен индустриалды өңдеуге арналған тот басқан кірлен байқалатын”. (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
енді мынаған қараңыз:“Си-Порттың маңы ол кездері әбден тозық еді. Қаңырап тұратын қала нейтрон бомбасы құлаған мекенді еске салатын. Ескі тротуарды шөп басқан. Ғимараттарда әйнегі сынған терезелер үңірейеді. Зауыттық типтегі, қарайып кеткен үй-жайлардың түкпірінде не қажеті бары белгісіз ескі көліктер мен балықты индустриалды өңдеуге арналған тот басқан кірлен байқалатын”. (Э.Лимоновтың “Қызыл ту астындағы кеме” кітабынан үзінді.) (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
Немесе“Византизм – христиандық тұрмақ мұсылмандықтың өзімен салыстырғанда әлдеқайда ұжымдық, қауымдық дін”. (Рашев) (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
мына үзіндімен салыстырып көріңіз:“Византизм – протестанттық тұрмақ католицизмнің өзімен салыстырғанда әлдеқайда ұжымдық, қауымдық дін”. (Э.Лимоновтың “Варварлардың жойылуы” кітабы. Алғаш рет 1990 жылы Собеседник №45, “Ауқатты бауырымыз біздің, Кальвин…” мақаласында жарық көрген.) (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
Немесе“Мен – қазақ халқының табиғи бөлігімін, менде мұнан өзгесі жоқ. Қазақтың жатырына біттім, қазақтың спермасынан ұрықтандым. Басқа бола алмаймын да, болғым да келмейді. Жауапкершілікті де сезінемін. Халқымның басқаша болғанын, даңқты, саналы, сау, турашыл, әділетті, дамыған, сабырлы болғанын қалаймын”. (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
енді мына мәтінмен салыстырыңыз:“Мен – орыс халқының табиғи бөлігімін, менде мұнан өзгесі жоқ. Орыстың жатырына біттім, орыстың спермасынан ұрықтандым. Басқа бола алмаймын да, болғым да келмейді. Халқымның алдындағы жауапкершілікті де сезінемін. Оның басқаша болғанын, даңқты, саналы, сау, турашыл, әділетті, дамыған, сабырлы болғанын қалаймын…” (Э.Лимоновтың “Ақырғы жебе” кітабы). (Мәтін орыс тілінен аударылды.)
Редакциядан
Біздің ойымызша, Антиплагиат.ру көрсеткен үзінділердің бәрі Рашевтың кітабына қатысты деп айтуға болмайды. Мәселен, 22-25-үзінділердің блогер кітабына көшіріліп басылған деп айтуға болмас еді. Одан бөлек, Алекс Зубринов есімді фейсбук қолданушысы “көшірілді” деп көрсетілген үзіндіні (жоғарыда айтылған) сайт елеусіз қалдырған. Жалпы Лимоновтың “Бұл мен, Эдичка” кітабындағы Лимоновтың Алматыға сапары туралы цитата ресуртың толық есебінде жоқ – тап Ержан Рашевтың Лимоновтың “Су кітабынан” алған үзіндісі сияқты.
Антиплагиат.ру ресурсы ұқсас деп тапқан нақты авторы мен тақырыбы бар кітаптар мен әңгімелер:Америкадағы демалыс, Махаббаттың ұлы анасы, Күңгірт кездегі бөтен, Гламур жұмақ балалары, Энди Уорхолдың тиыны, Ірімшік іші, Павлодар, Ақырғы шабыс, Орыс түйсігі, Варварлардың жоғалуы, «Наполеон» конягі, Бейбақтың күнделігі, Құпия дәптер. Шамамен бәрі – Лимоновтың еңбегі.Бір қызығы, оның “Қызыл ту астындағы кемесі” “Наполеон” конягі” деп көрсетілген. Ал сайттың “Павлодар” дегені реферат болып шықты.
Эксперттер бағасы
Ержан Рашевтың атын фейсбук қолданушылары “плагиатпен” жиі байланыстырып жатады. Біз сарапшылардан бұл ұғым құқықтық жағынан қалай қарастырылатынын сұраған едік. Заңгер Мұрат Маметовтың жауабы мынадай болды: Ортақ ереже бойынша, заңсыз көшіру (плагиат) – автордың рұқсатынсыз не оның жұмысына сілтеме бермей қолдану, я жұмыс жарияланбай тұрып автордың келісімінсіз нәтижені тарату. Плагиат мынадай формаларда байқалады:- жарияланғалы жатқан мақалада басқаның мәтінін оның жұмысына сілтеме бермей қолдану;
- мақалада біреудің мәтінін түпкі ойды өзгертпей сөздер мен тіркестерді алмастырып, өзгенің текстін пайдалану (парафраза/перефразалау);
- техникалық құрылғылар мен амалдарды пайдаланып, меншіктеп алу фактісін (плагиат) жасыруға әрекет ету.
* Материалды қазақ тіліне аударған – Аян Қалмұрат
Пікір қалдыру үшін өз аккауныңызға кіріңіз.