2 ақпанда беделді The Lancet ғылыми журналында ресейлік Спутник-V вакцинасының клиникалық сынақтарының 3-ші кезеңінің аралық нәтижелері жарияланды. Молекулалық биолог әрі вирусолог Әсел Мұсабекова жарияланған зерттеудің нәтижелерін талдап, әлі де жауапсыз қалып отырған сұрақтарға тоқталады.
Ең маңыздысы
Сонымен, мақаладағы ең маңызды нәрсе – мәліметтердің жеткілікті мөлшерде болуы және іріктеудің жақсы жасалғаны (іріктеуге шамамен 20 000 адам қатысқан). Осы жарияланған материал мен бұған дейінгі мақаланың арасы жер мен көктей. Себебі ол кезде сынақтардың 1 және 2 нәтижелері біріктіріліп, вакцинацияға 38 адам қатысқан еді. Қысқа қайырсақ, ең басты нәтиже – вакцинаның тиімділігі 91.6% және ол әртүрлі жастағы адамдар (оның ішінде созылмалы аурулары бар қарттар) үшін салыстырмалы түрде қауіпсіз. Осыған қоса қазіргі бар деректер бойынша бұл вакцина COVID-19-дың ауыр жағдайынан 100% қорғайды. Дегенмен бұл нәтижелер қалай алынғанына тоқталайық.
Маңыздысы: бұл 3-кезеңнің аралық нәтижелері, бұл әлі қорытынды нәтиже емес. Вакцинаның тиімділігі 24 қарашадағы деректерге негізделіп есептелді. Дәл сол кездегі зерттеу бойынша ауырғандар саны 78 болды. Мұндай сан тиімділіктің статистикалық маңызды мәнін есептеу үшін қажет болды (1-суретті қараңыз).
Аурырып қалғандарды екінші екпе жасалған күннен бастап және орта есеппен бір айда (шамамен 27 күн) есептегені маңызды (зерттеу 24 қарашада тоқтап қалды). Сондай-ақ есепке тек симптоматикалық науқастар ғана алынды (айта кететін жайт, басқа өндірушілердің есептерінде тура осындай кемшілік бар, мысалы Pfizer-де).
Егер графикке (2-сурет) қарайтын болсаңыз, онда сызықтар бірінші екпеден кейін 16-18 күн өткенен соң алшақтай бастайтынын байқайсыз. Вакцинаны жасаушылардың қорытындысына сәйкес, вакцинаға иммунитет алғашқы екпеден кейін 21 күн өткен соң қалыптасады.
Бірақ пресс-релиз бен вакцинаның сипаттамасында оның екі компоненттен тұратынына баса назар аударылады. Екі компонент те аса маңызды әрі тең деңгейде, сондықтан да оның тиімділігі осындай жоғары көрсеткіштерге ие. Сол себепті тиімділікті екінші екпеден бірнеше күн өткен соң қарастырған жөн. Мысалы Pfizer өз сынақтарында тиімділікті екі екпеден кейін 7 күн өткен соң есептеп отырды.
Еріктілердің екпе алғаннан кейінгі мерзімі неғұрлым ұзақ болса, ауруды жұқтыру ықтималдығы соғұрлым жоғары болады, яғни тиімділік пайызы да азаяды. Екінші екпеден кейін бір ай өткен соң бақылауды тоқтата тұру асығыс шешім сияқты. Әрине тиімділікке қатысты көрсеткіштер (мысалы 3 айдан кейін) азая түсетіні түсінікті, бірақ ол, қалай болғанда да, 70%-дан төмен болуы екіталай еді. Негізі мұндай пайыз векторлық вакцина үшін өте жақсы көрсеткіш.
Дегенмен ресми сайттағы пресс-релиз бен жалпы ақпарат ағынын зер салып қарайтын болсақ, онда Ресей Федерациясының Денсаулық сақтау министрлігіне олардың өнімі «тиімділігі 90%-дан асатын әлемдегі үш вакцинаның бірі» болуы өте маңызды болған сияқты. Векторлық, әсіресе, адам аденовирустарына негізделген вакциналар үшін >90% деген біршама оптимистік көрсеткіш.
Зерттеулермен әрі қарай не болатыны белгісіз. Олар 24 қарашада «тоқтатылып», еріктілерді қосарланған соқыр әдіспен бақылау болмайтын болуы керек. Алайда еріктілер екінші екпеден кейін 180 күн ішінде қаралу керек еді. Не болса да, мұның барлығын сынақтың 3-кезеңі туралы толық әрі қорытынды есеп жарияланғанда білеміз. Әзірге деректер келесідей:
- Зерттеудегі 19 866 ерікті (олар екі доза алып, хаттаманы дұрыс орындады), Мәскеудегі 25 аурухана мен емхана;
- 14,964 адам вакцина алса, 4,902 адам плацебо алды (екі дозаның арасы 21 күн, алдымен rAd26, содан кейін rAd5);
- Симптоматикалық инфекция вакцина алған топта 16 рет, плацебо тобында 62 рет тіркелген;
- осыдан кейін 91,6% тиімділік көрсеткіші шығады.
Спутнике V қатысты жақсы жаңалықтар
Ең басты жақсы жаңалық – аурудың ауыр жағдайларына қатысты алдын ала мәліметтер. Вакцина алған топта орташа және ауыр жағдай мүлде болмаған, плацебо тобында 20 жағдай тіркелген. Бұл жағдайда тіпті бір доза алған адамдар да есептелді. Бұл әлі алдын ала нәтиже және нақты қорытынды жасауға аз адам тексерілді, дегенмен бұл өте жақсы белгі.
Жасы бойынша 5 топқа бөлу. Барлық топтардағы тиімділік >87%
> 60 жас тобында (2144 адам) – тиімділік 91.8%, екпе алғандардың ішіндегі ең үлкені 87 жаста, плацебо тобында 84 жаста. Бұл керемет жаңалық! Реттеу органдары бұған не дейтінін күтеміз, себебі бүгінгі күнге дейін екпені 65 жастан асқандарға салуға болмайтын (!). Бірақ жоғарыдағы мәліметтерге сәйкес, бұл норманы алып тастау қисынды сияқты.
Сынақ барысында 70 рет ауыр жанама әсер мен 4 рет адам өлімі тіркелген (вакцина алғандар арасынан 3 және плацебо алғандардан 1 ерікті). Тәуелсіз тергеу нәтижелері бойынша олардың өлімі вакцинаға байланысты емес. Екі өлім COVID-19-дан пайда болған асқынуларға байланысты (еріктілер алғашқы екпеден 4 және 5 күн өткен соң ауырып қалды, олар ауруды вакцинация басталғанға дейін жұқтыруы мүмкін).
Жалпы алғанда, вакцинадан болған жағымсыз реакциялардың басым бөлігі (94%) жеңіл түрде өтіп, суық тигендегі белгілерге ұқсас болды, сондай-ақ адамдардың екпе салған жерлері реакция беріп, бастары ауырып, жалпы әлсіздік сезінген. 60 жастан асқан қарт адамдар арасындағы (n=1026) жанама әсерлерге ерекше көңіл бөлінді, олардың 15%-ында тұмау белгілері, 5%-ында жергілікті реакция, 3%-ында гипертония болды.
Енді иммунологиялық көрсеткіштерді есептеуге тоқталайық. IgG антиденелері (n=456), бейтараптандыратын (сапалы, жұмыс істейтін) антиденелердің болуы (n=100), сондай-ақ ақуыз-тікендерге (n=58) жауап ретінде интерферон-гамма өлшенді. Екпе алғандардың 98%-ында антиденелер титрі жоғары болды. Алайда плацебо алғандардың 15%-ында да антиденелер пайда болды, яғни «симптомсыз өткен инфекцияға байланысты».
Ғалымдардың алдын ала қорытындысы бойынша антиденелер вирустың өзінде емес, вакцинада әлдеқайда «сапалы» болған. Мұны «табиғи иммунитеттен артық ештеңе жоқ» деген уәжге қарата айтуға болады. Бірақ бұл деректерді тағы да растай түсу керек. Бір айта кететін жайт, антиденелер титрі адам жасы ұлғайған сайын азая түседі (100%>96.5% 18-ден +65-ке дейін). Бұл иммундық қартаю сияқты құбылысқа байланысты болуы мүмкін.
Клиникалық сынақ кезінде сақтау температурасы -20С-тан +2-+8c-ге дейін өзгерді. Бұл пресс-релиздің «бүкіл адамзатқа арналған вакцина» деген басты ұранына себеп болды. Бұл да, негізі, жақсы жаңалық, себебі мРНҚ вакциналарды сақтау мен тасымалдау аса қиын шаруа. Осыған қоса мақалада мен пресс-релизде балаларға, жасөспірімдерге, жүкті және бала емізетін әйелдерге, сондай-ақ әртүрлі этникалық топтардың өкілдеріне қосымша зерттеулер жүргізу жоспарланған.
Сын: Мәліметтер сапасын қалай жақсартуға болады?
1. Тағы бір-екі ай қосқанда, бұдан да сапалы мәліметтер көрер едік. Вакцинациядан кейін 27 күн өткен соң қосарланған соқыр зерттеулерді тоқтату >90% тиімділігі бар вакциналардың арасында қалуға деген популистік әрекетке ұқсайды (бұл жерде шағым вакцина жасаушыларға емес, саясаткерлерге айтылуы тиіс).
2. Симптомсыз адамдарды да есептеу – иә, оңай емес, бірақ тиімділікті нақты анықтау үшін қажет шара (бұл басқа өндірушілерге де қатысты).
3. Иммунологиялық көрсеткіштерді өлшеу критерийлері түсініксіз.
Дегенмен жалпы мынандай үкім шығаруға болады:
- Жалпы алғанда, мәліметтер жақсы және іріктеме репрезентативті. Біз «вакцина қауіпсіз әрі тиімді» деп үлкен сеніммен айта аламыз.
- Егде жастағы адамдарға екпе салдыруға мүмкіндік беретін көңілге қонымды нәтижелер бар.
- Еріктілердің төрттен бір бөлігі – қауіп факторлары мен созылмалы аурулары бар адамдар. Вакцина олар үшін қауіпсіз деп айтуға болады.
Негізі, The Lancet журналындағы бұл зерттеу – адамдар үшін жақсы жаңалық, әсіресе Қазақстанда жаппай вакцинация басталған кезде.
